ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΔΙΑΖΥΓΙΟΥ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ
Παπαποστόλου Μεταξία, καθηγήτρια
Αναντίρρητα κάθε ανθρώπινη κοινωνία, ανεξάρτητα από το βαθμό ανάπτυξης της θεμελιώνεται αρχικά και στηρίζεται διαρκώς στην πορεία της ζωής της σε ορατούς, απλούς ή σύνθετους κοινωνικούς θεσμούς. Οι κοινωνικοί θεσμοί είναι με τη σειρά τους τα σταθερά εκείνα πρότυπα κοινωνικών σχέσεων ή ενεργειών που καθορίζονται κατά ένα βαθμό από την παράδοση και ικανοποιούν τις ανάγκες της συγκεκριμένης κοινωνίας. Έτσι, με βάση αυτά τα γενικά στοιχεία, ένας από τους κυριότερους κοινωνικούς θεσμούς είναι και η οικογένεια. Μάλιστα αποτελεί το αρχέγονο,- ίσως και βασικότερο- θεμέλιο της σύγχρονης ανθρώπινης κοινωνίας, αφού εξακολουθεί και σήμερα να υπάρχει μέσα σε νέα πλαίσια λειτουργίας. Ταυτόχρονα η οικογένεια αποτελεί και τη μικρότερη μονάδα του σύνθετου κοινωνικού οικοδομήματος της εποχής μας. Συνεπώς, εξετάζοντας τη σύγχρονη ανθρώπινη οικογένεια μπορούμε να βγάλουμε βάσιμα συμπεράσματα και για την ίδια τη σύγχρονη κοινωνία αφού είναι στοιχεία αλληλένδετα μεταξύ τους.
Η οικογένεια είναι όπως πάντα το τόνισαν το πρωτόπλασμα κάθε κοινωνικού οργανισμού. Μέσα σ’ αυτήν αναπτύσσεται το πιο ιερό και το πιο άγιο, το πιο βαθύ μυστήριο, το θαύμα της δημιουργίας. Η οικογένεια δίνει μορφή στο παιδί. Δεν του δίνει απλώς την ύπαρξη, αλλά όλες τις δυνατότητες τη βοήθεια της και τις βάσεις για όλη τη σωματική και ψυχοπνευματική ανάπτυξη του. Κανένα ίδρυμα αγωγής και το πιο τέλειο δεν προσφέρει ποτέ τους όρους της ανάπτυξης που προσφέρει η οικογένεια.
Μέσα στην οικογενειακή κοινότητα δημιουργείται κοινή σκέψη, κοινός κύκλος συναισθημάτων. Δημιουργείται αυτό που λέμε πνεύμα οικογένειας. Αυτό ασκεί άμεση υποβολή και η επιρροή της μας ακολουθεί και τις τελευταίες ημέρες της ζωής μας. Το κοινό αυτό πνεύμα η ατμόσφαιρα η κοινή σκέψη των μελών της οικογένειας , δημιουργεί σιγά-σιγά την παράδοση της που συνειδητά και περισσότερο ασυνείδητα, διαποτίζει τα νέα ανώριμα κάθε φορά μέλη της κοινής ζωής, της οικογενειακής ολότητας. Στην οικογένεια προσφέρονταν πολλές ευκαιρίες που δεν τις προσέχουμε, όσο πρέπει και που επιδρούν στην αγωγή του παιδιού αέναα και σταθερά. Μέσα σ’ αυτή φυτρώνουν και αναπτύσσονται σπόροι συναισθημάτων αλληλεγγύης, αγάπης, εμπιστοσύνης, ευγνωμοσύνης, ανεκτικότητας. Μεταμορφώνεται το εγώ σε εμείς. Μέσα στην οικογένεια ριζώνουν όλες οι κοινωνικές αρετές. Γίνεται πηγή από την οποία ξεκινούν όλες οι αρετές του πολίτη. Γενικότερα ότι παραλείπει να κεντρίσει η οικογένεια, να ξυπνήσει και να καλλιεργήσει, δύσκολα θα βρεί την προώθηση του, στην ύστερη ανάπτυξη του ανθρώπου. Κι όχι μόνο σε ότι αφορά στο θυμικό μας, στην καλλιέργεια της ψυχής, αλλά ακόμη και στο νοητικό και σταθερά πνευματικό πεδίο η οικογένεια θα χαράξει τις βασικές αρχές και κατευθύνσεις.
Από την άλλη την πλευρά τα πορίσματα της ιατρικής ψυχολογίας της ψυχικής υγιεινής και ειδικότερα οι πλούσιες παρατηρήσεις της κλινικής ψυχολογίας μας διαβεβαιώνουν σήμερα πως πολλές αρρώστιες του νευρικού συστήματος, πολλές διαστροφές του χαρακτήρα και εγκληματικές τάσεις οφείλονταν αποκλειστικά στην έλλειψη της οικογενειακής ενότητας, και οι πιο απλές ακόμη παρατηρήσεις της καθημερινής μας πείρας, διαπιστώνουν ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των παραστρατημένων παιδιών προέρχονται από οικογένειες που δεν έδειξαν ενδιαφέρον για την αγωγή των παιδιών τους, από τη διάλυση ή την ανυπαρξία του σπιτιού. Γύρω μας τα πάντα μεταβάλλονται καθώς ο παραδοσιακός οικογενειακός πυρήνας με τους δύο γονείς και τα παιδία τους τείνει να εκλείψει. Οι μονογονεϊκές οικογένειες και τα διαζύγια αυξάνονται, εκατομμύρια ζευγάρια συζούν δοκιμαστικά πρίν από το γάμο, οι δεύτεροι γάμοι αποτυγχάνουν συχνότερα από τους πρώτους και πολλά νοικοκυριά αποτελούνται πλέον από ένα και μοναδικό άτομο. Και όλα αυτά τα φαινόμενα καταγράφονται σε εντυπωσιακά ποσοστά που μάλιστα αυξήθηκαν ραγδαία, μόλις μέσα στην τελευταία τριαντακονταετία. Η αποσύνθεση ή έστω ο αποσυντονισμός του θεσμού, και μάλιστα σε ένα τόσο σύντομο χρονικό διάστημα προκαλεί στους ανθρώπους βαθιά ανησυχία και ανασφάλεια απέναντι σε αυτόν τον κόσμο, όπου κατά την περιγραφή του Μάρξ ‘‘οτιδήποτε στερεό λιώνει στον αέρα’’. Αναζητώντας τις αιτίες του φαινομένου θα πρέπει να εξετάσουμε ένα σύνολο οικονομικών πολιτικών και κοινωνικών παραγόντων, μέσα στους οποίους εμπλέκονται και οι δικές μας παρανοήσεις ως προς την έννοια της οικογένειας. Οι εντονότερες αλλαγές είναι βέβαια προϊόν της τελευταίας 50ετίας με τη μαζική εισροή των γυναικών στην παραγωγή και με τις ιδεολογικές αμφισβητήσεις που έθεσε ο φεμινισμός ως προς τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία και στην οικογένεια. Έτσι καταλήγουμε σε ένα διαρκώς αυξανόμενο αριθμό μονογονεϊκών οικογενειών που αποκλίνουν από τις συμβατικές έννοιες συχνά με δική τους επιλογή. Και φυσικά δεν παύουν να επιρρίπτονται ευθύνες για κάθε δεινά της σύγχρονης εποχής – εγκληματικότητα,βία, αλκοολισμός, αδυναμία, κοινωνικής προσαρμογή σε αυτήν ακριβώς την απορύθμιση των οικογενειακών δομών. Το ζήτημα είναι κατά πόσο μπορούμε να ερμηνεύουμε έναν κόσμο που γίνεται όλο και πιο πολύπλοκος, μένοντας προσκολλημένοι στα παλιά πρότυπα. Όπως διαγράφονται, σήμερα τα πράγματα η οικογένεια, ή ότι τέλος πάντων απομένει από αυτήν, θα έχει την τάση να ζεί όλα και πιο ιδιωτικά, να απομονώνεται στο σπίτι, όχι μόνο ομαδικά απέναντι σε όλους τους έξω αλλά και τα μέλη της μεταξύ τους.
Η αιτία αυτής της εσωστρέφειας μπορεί να αναζητηθεί στη συμπίεση του καθημερινού χρόνου. Οι εργαζόμενοι γονείς δεν έχουν περιθώρια για άλλες δραστηριότητες, οπότε το σπίτι αναδεικνύεται έτσι σε κέντρο αναψυχής, κατανάλωσης και δημιουργικότητας. Ακόμα και τα παιδία εξαιτίας της εγκληματικότητας αποσύρονται στην ασφάλεια του σπιτιού. Ωστόσο η έλλειψη επικοινωνίας μεταξύ των γονιών απειλεί όλα τα μέλη με συναισθηματική απομόνωση. Οι ίδιοι οι άνθρωποι σχηματίζουν πλέον νέους ιστούς προσωπικών διασυνδέσεων που διαφοροποιούνται από τις παλαιότερες αντιλήψεις περί οικογένειας.
Αν εξωθήσουμε τις προοπτικές αυτές στα άκρα το ‘σπιτικό’ του μέλλοντος διαγράφεται σαν το εφιαλτικό προϊόν μιας καταναλωτικής κοινωνίας, το μοναδικό καταφύγιο μετά την ανθρώπινη αποτυχία για πλουραλιστικές ,υγιείς κοινότητες, ένας ζοφερός τόπος μοναξιάς και συναισθηματικής παγωνιάς.
Γράφουν οι κοινωνιολόγοι Φίλντο και Μπρόμ: ‘Αναγνώστη,αναγνώστρια, κοίταξε γύρω σου τα ζευγάρια που γνωρίζεις, τις οικογένειες που σε περιβάλλουν και δες ποια σχολή θλίψης ,συγκρούσεων, χωρισμών, πικρίας, εντάσεων είναι η οικογένεια σήμερα. Η οικογένεια περνάει κρίση μια κρίση βαθιά. Μιλάμε λοιπόν για αντικοινωνική συμπεριφορά των νέων, ενώ η πείρα γύρω μας αποδεικνύει καθημερινά πως η πρωταρχική αντικοινωνική συμπεριφορά είναι εκείνη των μεγάλων, των ζευγαριών, των γονιών. Γι’ αυτό οι σύγχρονοι ψυχολόγοι τονίζουν πως αυτό που χρειάζεται είναι η γενίκευση της Σχολής Γονέων, όλοι τονίζουν ότι μέσα στην ψυχή των παιδιών επικρατεί ένα κομφούζιο. Αυτό το κομφούζιο τα οδηγεί, σε μια καταλυτική άρνηση των πάντων, σε ένα φοβερό μηδενισμό, σε βίαιες επαναστατικές πράξεις. Δεν αμφισβητούνται οι συγκεκριμένες αξίες αλλά το χειρότερο αμφισβητείται η ίδια η ύπαρξη αλλά και η αναγκαιότητα τους.
Για το κομφούζιο που επικρατεί στην ψυχή των παιδιών μετά τον χωρισμό των γονιών του, θα ήθελα εδώ να σας διαβάσω ένα απόσπασμα από μια συνέντευξη της Φρανσουάζ Ντολτό με θέμα τον χωρισμό των γονιών και το ασυνείδητο του παιδιού. Η Ντολτό είναι από τις καθοριστικές μορφές του ψυχαναλυτικού κινήματος στην Γαλλία ιδιαίτερα στον τομέα της ψυχανάλυσης παιδιών. Ρωτά η Δημοσιογράφος …..κείμενο(φωτοτυπίας)
Ως προς τον ρόλο του πατέρα ένα άλλο σημαντικό θέμα είναι η απουσία του από το σπίτι. Το διαζύγιο, οι επαγγελματικές υποχρεώσεις περιλαμβάνονται μεταξύ των λόγων για τους οποίους ένας πατέρας δεν είναι στο σπίτι. Εκτός όμως από τη φυσική απουσία του πατέρα υπάρχουν πολλές περιπτώσεις όπου παρά το γεγονός, ότι ο πατέρας είναι στο σπίτι, η συμμετοχή του στη ζωή των παιδιών του δεν είναι ικανοποιητική. Για τα παιδιά δεν είναι μόνο σημαντικό να έχουν τον πατέρα τους στο σπίτι, αλλά αυτός να λαμβάνει ουσιαστικό ρόλο σε όλες τις πτυχές
Η καλλιέργεια των σχέσεων του πατέρα με τα παιδιά του είναι καθοριστικής σημασίας για την οικογένεια και την ποιότητα ζωής των παιδιών. Η επιρροή του πατέρα διαμορφώνει τον χαρακτήρα και την προσωπικότητα των παιδιών. Οι επιδράσεις του πατέρα θα συνοδεύουν το παιδί του για πάντα στην ενήλικη ζωή του. Γι αυτό ο χρόνος που πρέπει να δίνει ως πατέρας στα παιδία του πρέπει να είναι της καλύτερης δυνατής ποιότητας. Ο χρόνος που θα αφιερώνεται στα παιδία δεν είναι μόνο για παιχνίδια και διασκέδαση που οπωσδήποτε χρειάζονται. Η καλλιέργεια του αισθήματος ευθύνης και των αξιών αποτελούν αναπόσπαστο μέρος αυτών που ο πατέρας καλείται να προσφέρει στα παιδία του. Για να καλλιεργήσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, ο πατέρας τις σχέσεις του με τα παιδία του είναι απαραίτητο να έχει ένα σχέδιο.
Τα πολλαπλά προβλήματα που προκύπτουν στην οικογενειακή ζωή δεν πρέπει να τον απομακρύνουν από τους στόχους του. Όμως οι πραγματικές σχέσεις του πατέρα με το κάθε παιδί του χτίζονται και καλλιεργούνται όταν αυτός αφιερώνει χρόνο για να είναι με το κάθε παιδί του ξεχωριστά. Η σημασία του ξεχωριστού χρόνου για το κάθε παιδί είναι μεγάλη. Στις περιπτώσεις που λόγω διαζυγίου ο πατέρας και η μητέρα δεν είναι μαζί ο σεβασμός της προσωπικότητας και των σχέσεων που πρέπει να υπάρχει μεταξύ των δύο δίνει στο παιδί το παράδειγμα της τεράστιας σημασίας των καλών διαπροσωπικών σχέσεων στη ζωή.
Γενικά λοιπόν ένα διαζύγιο φέρνει τεράστιες αλλαγές στη ζωή μιας οικογένειας. Μια από τις μεγαλύτερες όπως είπαμε είναι ο χρόνος που περνάει ο πατέρας με τα παιδία του. Ξαφνικά γίνεται ‘μπαμπάς του Σαββατοκύριακου’ ίσως και μερικών απογευμάτων της εβδομάδας. Για τους περισσότερους διαζευγμένους μπαμπάδες η πατρότητα είναι πολυσύνθετη και πολυπαραγοντική, ιδιαίτερα μάλιστα μετά από ένα διαζύγιο. Τα συναισθήματα της περιέργειας και του φόβου, της αισιοδοξίας και της ανησυχίας, της προσμονής και του δισταγμού, του ενθουσιασμού και της απροθυμίας, της περηφάνιας και της αμφιβολίας, της σιγουριάς και της αβεβαιότητας, εναλλάσσονται και αυτό είναι κάτι το φυσιολογικό. Η ψυχολόγος κα.Λίζα Βαρβόγλου αναφέρει πέντε στόχους για τους διαζευγμένους πατέρες:
1 Τηρείστε τις υποσχέσεις σας
Τα παιδία σας βασίζονται πάνω σας και η τήρηση των υποσχέσεων από τη μεριά σας βοηθάει στην εδραίωση μιας σχέσης εμπιστοσύνης και στη δημιουργία σταθερότητας σε μια περίοδο γενικότερης αναστάτωσης και ταραχής, όπως αυτή στη διάρκεια και αμέσως μετά το διαζύγιο Κάθε φορά που αθετείτε μια υπόσχεση που δώσατε στο παιδί σας, όσο μικρή και αν ήταν αυτή, ουσιαστικά μειώνει την εμπιστοσύνη που σας έχει το παιδί και αρχίζει να σας αντιμετωπίζει με καχυποψία, ‘ως ένοχο μέχρι αποδείξεως του εναντίου’. Μια τέτοια κατάσταση μπορεί να διαβρώσει τις σχέσεις σας με το παιδί σας και να σας αντιμετωπίζει με δυσπιστία ακόμα και όταν ενηλικιωθεί
2 Δείξτε στο παιδί σας ότι θα είστε καλά
Για να νιώθει το παιδί σας σιγουριά, ασφάλεια και ηρεμία, θα πρέπει να διαπιστώσει το ίδιο ότι και εσείς αισθάνεστε έτσι. Προφανώς, αν δει οτί εσείς είστε απελπισμένος, δεν τα βγάζετε πέρα, θα νιώσει μεγάλη ανασφάλεια: ‘αφού ούτε καν ο μπαμπάς δεν μπορεί να τα καταφέρει σε αυτή τη δύσκολη κατάσταση, πόσο μάλλον εγώ’, είναι η αρνητική σκέψη που κάνει ένα παιδί και το παρασέρνει σε μια συναισθηματική κατρακύλα
3 Υποστηρίξτε τη μητέρα των παιδιών σας
‘Αδύνατον’ Σκέφτεστε καθώς διαβάζετε την προηγούμενη φράση. Κι όμως πρόκειται για ένα στοιχείο ζωτικής σημασίας για κάθε υγιή οικογένεια, διαζευγμένη ή μη. Αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει να τη συγχωρήσετε, να τη δικαιώσετε ή να σταματήσετε να αισθάνεστε θυμό απέναντι της. Σημαίνει όμως ότι αν τη μειώνετε στα μάτια του παιδιού σας, αυτό θα αποβεί τελικά σε βάρος σας αργότερα ή συντομότερα. Ότι και να γίνει, παραμένει η μητέρα του παιδιού σας, και θα πρέπει να διατηρήσετε τέτοια στάση ώστε και το παιδί σας να τη σέβεται και να την τιμά ως μητέρα του. Τις διαφορές σας με την πρώην σύζυγο σας μπορείτε να τις λύσετε ιδιαιτέρως και με τους καυγάδες σας να τους κάνετε όταν το παιδί δεν είναι παρόν
4 Να είστε ο καλύτερος δυνατό γονιός που μπορείτε να είστε
Αυτό είναι και το μόνο που μπορείτε να ελέγξετε τελικά. Το παιδί χρειάζεται υπομονή και κατανόηση, σωστά όρια, ισορροπία και συνέπεια από εσάς. Είναι σημαντικό να μην προσπαθεί ο πατέρας να έχει διαφορετικό στυλ διαπαιδαγώγησης από τη μητέρα μόνο και μόνο για να την ‘εκδικηθεί’ Κάτι τέτοιο έχει αρνητικό αντίκτυπο στο παιδί. Είναι προτιμότερο οι χωρισμένοι γονείς να έχουν εκ των προτέρων μια γενικότερη συμφωνία ως προς τη στάση που θα κρατήσουν απέναντι στο παιδί, ώστε να μην του δίνουν αντιφατικά μηνύματα και να του προσφέρουν τη σιγουριά ότι παρόλο που δεν τα βρήκαν μεταξύ τους, εξακολουθούν ν’αγαπούν και να νοιάζονται για αυτό
5 Να παραμείνετε στη ζωή του παιδιού σας
Αν κα αυτό ακούγεται προφανές, είναι απίστευτο πόσοι χωρισμένοι μπαμπάδες παρεκκλίνουν και αφοσιώνονται σε μια καινούργια δουλεία, νέο τόπο διαμονής, ή νέα σχέση ή ακόμα και καινούργια οικογένεια, με αποτέλεσμα να αποτραβιούνται πίσω από το παιδί τους. Για να έχετε θετική επιρροή στο παιδί σας θα πρέπει να είστε παρών όταν αυτό σας θέλει και σας χρειάζεται, για κάτι μικρό ή μεγάλο
Κυρίες και Κύριοι
Συνοψίζοντας μπορούμε να διατυπώσουμε τις ακόλουθες θέσεις:
Α) Ο θεσμός της οικογένειας συνδέεται άμεσα με τον πολιτισμό, για αυτό και η ιστορία του ακολουθεί τα γενικότερη ιστορία του πολιτισμού, με την υλιστικότερη ή πνευματικότερη χροιά, που προσλαμβάνει στο μακροχρόνιο ταξίδι του μέσα στις χιλιετηρίδες του χρόνου.
Β) Σήμερα ο θεσμός της οικογένειας δέχεται τους κλυδωνισμούς της κρίσης του σύγχρονου πολιτισμού. Η κρίση όμως από μόνη της δεν είναι ούτε καλή ούτε κακή. Τα αποτελέσματα της θα εξαρτηθούν από τις λύσεις που θα δώσει ο σύγχρονος άνθρωπος επανεξετάζοντας πανάρχαιους θεσμούς και αξίες.
Γ) Ένα πολύ σοβαρό γεγονός που επηρεάζει το θεσμό της οικογένειας είναι η κρίση του προσώπου, η μαζοποίηση, ο ατομοκεντρισμός και η ευμάρεια του σύγχρονου ανθρώπου έχει συμβάλει στην πτώση του κοινωνικού ήθους με άμεσο αντίκτυπο και στην οικογένεια.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
• Commission on Gender Bias in the Judicial System. (1992). Gender and justice in the courts: A report to the Supreme Court of Georgia. Georgia State Univ. Law Rev. 8:539-807.
• Ekman, P., and O’Sullivan, M. (1991). Who can catch a liar? American Psychologist, 46: 913-920.
• Enos, D.M., and Handal, P.J. (1986). The relation of parental marital status and perceived family conflict to adjustment in white adolescents. J. Consult. Clin. Psychol. 54:820-824.
• Frost, A.K., and Pakiz, B. (1990). The effects of marital disruption on adolescence: Time as a dynamic. Am. J. Orthopsychiatry 60:544-555.
• Furstenberg, F.F., Morgan, S.P., and Allison, P.D. (1987). Paternal participation and children’s well being after marital dissolution. Am. Sociological Rev. 52:695-701.
• Gardner, R.A. (1987), The Parental Alienation Syndrome and the Differentiation between Fabricated and Genuine Child Sex Abuse, Creative Therapeutics, Cresskill, N.J.
• Hetherington, E.N., and Arasteh, J.D. (eta.) (1988). Impact of Divorce, Single Parenting and Step-Parenting on Children, Lawrence Erlbaum, Hillsdale, N.J.
• Heinz, H.R., and Heinz, S.A. (1993). Emotional incest: The tragedy of divorcing families. Am. J. Fam. Law 7:169-174.
www.sos-sygapa.eu
www.olganos.blogspot.com
http://sygapapatras.blogspot.com/
forum : http://groups.yahoo.com/group/goneas2005
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου