Ο ρόλος του Πατέρα στην ανάπτυξη του Παιδιού
Αλτίντη Γιώτα, Κλινικός- Συμβουλευτικός Ψυχολόγος
Η συμμετοχή του πατέρα σε όλες ανεξαιρέτως τις πλευρές της ανάπτυξης των παιδιών, θεωρείται πολύ σημαντική από τους ειδικούς και καταβάλλονται προσπάθειες να «αποκατασταθεί» το πρόσωπο αυτό στις σωστές του διαστάσεις μέσα στη ζωή των παιδιών. Αν και η παραδοσιακή οικογένεια στις προηγούμενες κοινωνίες ήταν πατριαρχική, η μητέρα είχε θεωρηθεί το αποκλειστικά υπεύθυνο άτομο για την επιβίωση και την ανατροφή του παιδιού, ιδίως κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του.
Σύμφωνα με κάποιες θεωρίες, οι μητέρες ήταν υπεύθυνες για κάθε είδους διαταραχές και ψυχοπαθολογία του παιδιού. Δεν ήταν λίγες οι μητέρες που βασανίζονταν από ενοχές κυρίως στις Η.Π.Α. και στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Επιπλέον, η επαφή ανάμεσα στις παιδαγωγούς των πρώτων εκπαιδευτικών βαθμίδων, που στην πλειοψηφία τους ήταν και είναι ακόμη γυναίκες και στις μητέρες των παιδιών είναι ευκολότερη, όταν ο πατέρας τίθεται στο περιθώριο.
Η αλλαγή του ενδιαφέροντος των ερευνητών αποδίδεται κυρίως στις μετατροπές στους ρόλους των δύο φύλων, στην αύξηση της γυναικείας απασχόλησης και στην εμφάνιση του φεμινιστικού κινήματος. Έτσι ενώ αρχικά ο πατέρας ήταν δευτερεύων περιφερειακό πρόσωπο στην ανατροφή του παιδιού, σιγά-σιγά έγινε ένα κεντρικό πρόσωπο που σήμερα θεωρείται εξίσου σημαντικός παράγοντας με τη μητέρα. Η σχέση πατέρα-παιδιού είναι κυκλική, αμφίδρομη και στενά συνδεδεμένη με τη σχέση μητέρας-παιδιού και τη σχέση μεταξύ των συζύγων. Οι έρευνες μάλιστα έχουν δείξει ότι ο πατέρας διαδραματίζει πρωταρχικό ρόλο στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού και ότι η συμπεριφορά του πατέρα είναι καλύτερος δείκτης της ψυχοδυναμικής της οικογένειας και του είδους των επιδράσεων της στο παιδί από εκείνη της μητέρας.
Ο πατέρας παίζει, ιδιαίτερα για το μεγαλύτερο παιδί, άμεσο ρόλο για την ψυχική του ανάπτυξη και μόρφωση. Το παιδί αποζητά έναν πατέρα οδηγό,καθηγητή. Δεν βλέπει στο πρόσωπο του πατέρα μόνο τον προστάτη αλλά τον θεωρεί φορέα δύναμης, δικαιοσύνης και εξουσίας. Κοντά του νιώθει ευτυχισμένο και ασφαλές. Όλα αυτά προϋποθέτουν θυσίες από τον πατέρα ο οποίος πρέπει να συνδεθεί με το παιδί φιλικά, να συζητά μαζί του όλα τα προβλήματα, και να του μεταδίδει τα πνευματικά αγαθά που τόσο χρειάζεται στην πορεία της ανάπτυξης του. Αντίθετα αν απομακρύνεται από το έργο της οικογενειακής αγωγής και δείχνει αδιαφορία, το βάρος θα πέσει στη μητέρα με όλες τις συνέπειες της μονόπλευρης αγωγής.
Σύγχρονοι ψυχολόγοι, εξετάζοντας το ρόλο του πατέρα στην ψυχική ανάπτυξη και την αγωγή του παιδιού, περιγράφουν διάφορους τύπους, ομαλούς και παθολογικούς. Οι πιο χαρακτηριστικοί τύποι είναι:
1. Ο απών πατέρας: Είναι εκείνος που δεν παίρνει ενεργός μέρος στην αγωγή του παιδιού είτε γιατί δεν θέλει είτε γιατί δεν μπορεί.
2. Ο αυστηρός πατέρας: Η αυστηρότητα του τύπου αυτού είναι συνήθως έκφραση της υπερβολικής φροντίδας για τα παιδιά του και της επιθυμίας του να τον φτάσουν και να τον ξεπεράσουν. Γι’ αυτό γίνεται απαιτητικός.
3. Ο αυταρχικός πατέρας: Ο οποίος θέλει πάντα να επιβάλλει τις απόψεις του στο παιδί και απαιτεί πιστή συμμόρφωση καταπνίγοντας κάθε αντίδραση.
4. Ο εχθρικός πατέρας: Είναι ο τύπος του σκληρού πατέρα εκείνου που συμπεριφέρεται βάναυσα και απάνθρωπα στο παιδί του. Το θεωρεί παρείσακτο, το μισεί, το κακοποιεί για το παραμικρό.
5. Ο επιεικής πατέρας: Είναι το ακριβώς αντίθετο από τον προηγούμενο, τόσο ώστε καταντά ανίκανος να σταθεί στο ύψος της αποστολής του ως γονιός.
6. Ο δημοκρατικός πατέρας: Αντίθετος του αυταρχικού τύπου, αναγνωρίζει τις ανάγκες, τα προβλήματα και τα δικαιώματα του παιδιού στο οργανωμένο κοινωνικό σύνολο. Συνεργάζεται φιλικά με το παιδί και καταλήγει σε λύσεις κοινής παραδοχής.
Η σπουδαιότητα του πατέρα σήμερα είναι μεγαλύτερη γιατί η σύγχρονη οικογένεια είναι πυρηνική, σχετικά απομονωμένη και η ανεύρεση πατρικών υποκατάστατων σε περιπτώσεις απουσίας ή ανεπάρκειας του πατέρα είναι δύσκολη. Η απουσία του πατέρα(συχνότερο φαινόμενο από την απουσία της μητέρας) μπορεί να οφείλεται στο θάνατο του ή σε άλλου είδους απομάκρυνση του την οικογένεια (π.χ. διαζύγιο, άγαμη μητέρα, επαγγελματικές υποχρεώσεις). Αλλά και όταν η οικογένεια είναι άθικτη είναι σύνηθες φαινόμενο ο πατέρας να εργάζεται πολύ και να βλέπει τα παιδία του ελάχιστα. Αυτός είναι ο «αμέτοχος πατέρας».
Οι πρώτες έρευνες για την απουσία του πατέρα(Καλλινικάκη 1992) έγιναν με αφορμή τους παγκόσμιους πόλεμους που στερούσαν τα παιδία από τους πατέρες τους. Αυτά τα παιδία ήταν αγχώδη και εξαρτημένα από την μητέρα, είχαν χαμηλή αυτοεκτίμηση, ανασφάλεια στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, δυσκολίες στην τήρηση συμφωνιών και στην εκτέλεση των υποχρεώσεων τους αλλά και χαμηλή επίδοση και συγκρούσεις με πρόσωπα εξουσίας π.χ. εκπαιδευτικούς, αστυνομία. Όσο μικρότερο είναι το παιδί, τόσο πιο δυσμενείς είναι οι επιπτώσεις της απουσίας του πατέρα στην ανάπτυξη του. Εάν βρεθούν μαζί μετά από χρόνια, καταλήγουν να νιώθουν αποξενωμένοι ο ένας από τον άλλο.
Ο πατέρας ασκεί επίδραση στο παιδί μέσω μηχανισμών όπως είναι η ταύτιση με την έννοια της εσωτερίκευσης γνωρισμάτων και της υιοθέτησης στάσεων και συμπεριφορών (π.χ. της ταυτότητας του φύλου), η μάθηση (π.χ. της επιθετικότητας) μέσω παρατήρησης και μίμησης του πατέρα, η μάθηση μέσω αντιπροσώπου (π.χ. για τις βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος από τον καπνιστή πατέρα) και η μάθηση μέσω αμοιβής και τιμωρίας. Όλα αυτά ισχύουν ιδιαίτερα μετά το 3ο με 4ο έτος της ηλικίας του.
Όμως και η πατρική φροντίδα προσφέρεται πολλές φορές με παραλλαγές που δεν είναι καθόλου συντελεστικές για την ομαλή ανάπτυξη του παιδιού. Όπως παρατηρεί ο Mauco : «ο πατέρας-παιδί, ο πατέρας-παππούς, ο αγχώδης, ο άγριος ή ο αδιάφορος ο πατέρας που παραιτείται της εξουσίας του, είναι κάποιες παραλλαγές που πηγάζουν από τις προσωπικές συναισθηματικές δυσκολίες(του πατέρα) επιδρούν στη συμπεριφορά του και κάνουν τις οικογενειακές του σχέσεις δύσκολες και ανώμαλες για το παιδί
Πολλοί παράγοντες επιδρούν στην άσκηση του ρόλου του πατέρα. Η οικογενειακή κατάσταση (άθικτη οικογένεια, διαζύγιο, μονογονεϊκή οικογένεια), η οικονομική κατάσταση της οικογενείας, η εργασία η δική του και της μητέρας, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του, η σχέση με τους δικούς του γονείς, η ηλικία του, η κοινωνική του θέση, οι προηγούμενες εμπειρίες του με παιδία κλπ. Μεγάλο ρόλο παίζει η στάση της συντρόφου του πατέρα απέναντι στο ρόλο του άλλα και στην προσωπική τους εξέλιξη.
Επίσης, σημαντική είναι η στάση του ευρύτερου οικογενειακού και κοινωνικού περιβάλλοντος (συγγενών, φίλων, συναδέλφων) και οι κοινωνικές συνθήκες (π.χ. ανεργία).
Ο ρόλος του πατέρα βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε μεταβατική φάση. Υπάρχει ασάφεια και αβεβαιότητα για το τι ακριβώς είναι ο ρόλος αυτός. Ο πατέρας πρέπει να γίνει πατέρας όχι μόνο με την γενετική αλλά και με την ψυχολογική έννοια (Χουντουμάδη 1995). Η παρουσία του είναι απαραίτητη για την ομαλή ανάπτυξη του παιδιού, αλλά και η ενασχόληση με το παιδί ενισχύει την ευαισθησία, την τρυφερότητα και στοργή, τη φαντασία και την δημιουργικότητα του ιδίου του πατέρα που ανακαλύπτει ξανά τον κόσμο μέσα από τα μάτια του παιδιού του και μαθαίνει να επικοινωνεί με ένα πρόσωπο, που τον συνδέουν ισχυροί δεσμοί αίματος.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Petri 'Μεγαλώνοντας χωρίς πατέρα' εκδ. Θυμάρι
www.sos-sygapa.eu
www.olganos.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου